Effectief coachen bij een voetbalclub als leider, trainer én ouder

Afgelopen week was de workshop coachen bij Wittenhorst. Deze sessie stond in het teken van effectief coachen. Enkele interessante en uitdagende vraagstukken van het trainersvak werden deze avond  beantwoord met leerzame voorbeelden. Of je nou leider, trainer of ouder bent. Voor iedereen kwam er wel een praktische tip voorbij om effectiever te coachen. De visie van Wittenhorst op coaching en spelers opleiden werd ook uitvoerig besproken. Wittenhorst selecteert bijvoorbeeld niet t/m JO10. 

Hoe coach je (jeugd)spelers? Hoe hou je ze gemotiveerd? Wat moet je zeker niet doen? Deze zaken werden besproken door twee gasten van die avond,  Jimmy Lucassen en Daan Verlijsdonk. Jimmy is voormalig jeugdtrainer van Wittenhorst en momenteel jeugdtrainer bij profclub Borussia Mönchengladbach in Duitsland. Daan Verlijsdonk is voormalig speler van Wittenhorst 1 en werkzaam als HR specialist. Mike van Hoenselaar, leider en trainer bij JO9 en commissielid Communicatie was die avond aanwezig en heeft de vele tips tot een lopend geheel proberen samen te vatten.

Stel spelers vragen

Jeugdige spelers zijn lekker eigenwijs. Een leider of trainer wil dan vaak graag zijn of haar feedback geven. Geef geen commando's en stel vragen als je ze bij wilt sturen. “De tegenstander kon je passeren, hoe kon dat?”. Laat ze zelf antwoord geven om ze een bepaalde richting op te brengen. Vraag geen dingen waar maar één antwoord voor is. Zelfregulatie is hierbij het toverwoord. Jimmy was hier heel uitgesproken in, spelers moeten zelf leren nadenken, op veel situaties kunnen reageren. Iets voordoen als trainer is zeker niet erg, bij voetbal zeggen daden ook meer dan woorden. Toch zullen spelers eigen gedrag moeten leren analyseren om steeds beter te blijven worden en op de juiste momenten om hulp durven vragen.

"Zelfregulatie gaat over de kennis en kunde die je hebt om je eigen leerproces zo effectief en efficiënt mogelijk in te richten. Het is niet zo dat het alleen gaat om focus op zelfreflectie en alles zelf doen. Een kenmerk van zelfregulatie is juist dat je ook heel goed weet aan te geven wanneer je een ander om hulp moeten vragen."

Geef (jeugd)spelers niet de beurt op vragen waar je toch al van weet dat ze het weten. Probeer alle spelers te betrekken. Vraag dingen aan spelers waar ze juist nog iets van kunnen leren. “Hoe kunnen we zorgen dat we vanuit de keeper de bal bij een aanvaller kunnen krijgen? Nu poeieren we hem alleen maar naar voren en verliezen we de bal.” Waarbij je niet reageert met "Nee, dat klopt niet.", maar "Ja goed en hoe zou je dat dan doen?" Op die manier komen spelers er zelf achter en wordt het ze niet voorgedaan.

Ben geïnteresseerd in spelers als persoon

Zorg voor oprechte interesse in het bijsturen en het leven van spelers. Dus ook thuissituatie. Geef spelers individuele aandacht. Als dat tijdens een training of wedstrijd niet lukt. Probeer het daarna te doen. In de ogen aankijken. Geef complimenten. Hoe klein ook. Niet alleen de aanval. Ook je keeper. Ook je verdediging bij die ene cruciale tackle of voorzet. 

En besef ook. Kan je iets van die leeftijd verwachten? Ga je complexe structuren coachen die voor die leeftijd nog niet nodig zijn. Doe je dat wel dan frustreer je jezelf en ga je nog meer coachen. Niet alle spelers vinden een aanwezige leider of trainer fijn. Ineens te veel verbeteren is lastig. Stel voor jezelf doelen per training of wedstrijd. En focus je op behapbare dingen die je ook met het team makkelijker kunt bespreken. “Vandaag gaan we de focus op balcontact leggen. Wie weet hoe we dat kunnen doen?” In de rustmomenten kun je dan ook veel eenvoudiger daar naar terug grijpen. De rust is voor de jeugd ook een echt rustmoment om even bij te komen. Niet om 10 minuten naar de coach te luisteren. De meeste spelers slaan het zelfs ook niet op als ze zoveel info krijgen.

Welke rol neem jij aan als trainer of leider?

Een trainer is een van de belangrijkste mensen die invloed hebben op de ontwikkeling van een jeugdspeler.  Een die meerdere rollen heeft in een team. Dit kan nog wel eens voor frustratie zorgen. Wat is jouw rol als coach? Meerdere leiders of trainers in het team? Ieder heeft natuurlijk een eigen persoonlijkheid. Omarm dat. Je kunt niet alles tegelijkertijd zijn. Maak  duidelijke afspraken samen en ben consistent. De spelers vinden deze duidelijker fijn. Bespreek ook met elkaar wat je ervaart of zou willen proberen als leider of trainer. Betere coaches leiden betere spelers op. Je hoeft dus niet alles te weten en creëer een cultuur waarbij je elkaar ook op een nette manier kunt aanspreken als je tips voor elkaar hebt. Ben je leider dan ben je meer de vriend van de spelers. En ook bezig met andere dingen dan alleen voetbal. Ben je (vandaag) de coach dan kun je meer holistische rol aannemen en vooral met het spel bezig zijn. Bepaal dat samen wie wat is bij de training of wedstrijd.

Wat is goed coachen?

Er werd gesproken over de manier van coachen. Veel ouders zijn vrijwilliger geworden en zelfs daarna leider of trainer. Super waardevol voor een vereniging. Langs de lijn is het toch vaak direct roepen op een actie of aansturen wat jonge spelers moeten doen.  Zo zie je het op TV of je hoort het anderen op het veld doen. Dit werkt voor spelers averechts. Actiegestuurd coachen is dit. Daarnaast is het voor spelers beter om 2 stemmen te horen, die van de coach en van elkaar. Het gaat er om dat spelers bewust worden en blijven van het spel. Coach positief. 

 "In principe hebben we ieder seizoen de opstart met een trainersbijeenkomst, zo ook afgelopen seizoen. Daarnaast een workshop over 'De eerste wedstrijd' die startende leden kunnen volgen.", aldus Joreno van de Ven, lid van Technische Zaken van Wittenhorst.

Maak spelers verantwoordelijk over elkaars gedrag

Als je bij wil sturen probeer dan spelers verantwoordelijk te maken voor elkaar. Laat de rechtsmidden de rechtsvoor corrigeren als die verder in moet zakken. Op die manier gaat het over het spel en het team. Niet de acties en de regels van de coach. Geen “Schieten! Schieten!” Maar “Pak em op”, “Blijf doorgaan”, en “Zorg dat hij niet af kan spelen.” Laat ze zoveel mogelijk zelf beslissen wat ze gaan doen zodat ze niet bij elk balcontact gaan luisteren wat een ander zegt wat er met die bal moet gebeuren. Dit blijk ook uit onderzoek. Coaches die de verantwoordelijkheid leggen bij de spelers zelf, leveren meer talent af aan de top.

Aan begin van periode of seizoen ging hij samen zitten met het team en vroeg hij ze welke afspraken ze zelf wilde maken met elkaar. Dit ging van douchen tot op tijd afspelen. Ze hadden negen afspraken. Als er dan iets niet klopte of niet lekker ging waren het de eigen gemaakte afspraken waar je op aangesproken kon worden,  niet “de regels van de coach”. Dus ze houden op die manier elkaar beter verantwoordelijk en leggen het niet te makkelijk bij de coach neer.

Blijf spelers motiveren

Om spelers te motiveren werkt Jimmy bij Borussia met een intern puntensysteem. Ze spreken zelf af waarmee dat is. Dat zijn dus niet alleen goals. Op tijd komen, luisteren, oefeningen goed uitvoeren horen daar ook bij. Vanuit de club kunnen teams prijzen verdienen. Bijvoorbeeld ballenjongen zijn in het stadion. Eerste acht mogen dan ballenjongen zijn. Jimmy gebruikt zijn puntensysteem om op die manier spelers iets extra leuks te kunnen laten doen.  Zorg voor prijzen die meerdere kunnen winnen of vaker. Je hoeft dan niet per se de beste of de eerste te zijn om iets te verdienen.

Als ze naar het veld komen moeten ze benieuwd zijn. “Wat gaan we doen vandaag?” Werk altijd in wisselende vormen. Ook al zijn ze maar beetje anders dan de vorige keer. Het houdt ze scherp en leergierig. Creativiteit in het spel zorgt voor vreugde. Blijdschap. Creëer een omgeving creëren waar er geleerd wordt. Waar ze emoties mogen uiten en plezier mogen hebben. Houd ze bij het spel, maar bedenk dat ook zij een minder goede dag mogen hebben. Besteed je bijvoorbeeld ook aandacht aan baaldagen? Aan emoties buiten het voetbalspel. Is er ruimte voor bij jou als leider of coach?

Blijf spelers prikkelen met nieuwe dingen

Zorg voor zoveel mogelijk baluren als coach. Structuur is belangrijk, maar probeer ze zoveel mogelijk aan de bal te krijgen. Vooral bij de jongere teams is er weinig accountability naar elkaar. Het uit zich vaak alleen maar in meer frustratie. Dus beter meteen structuur pakken en aan de slag krijgen. Liever een vorm minder en meer tijd voor die vorm en gedrag van spelers dan meer vormen en te weinig tijd om spelers en hun spel te leren kennen. Zo houdt je de betere spelers ook langer geboeid.

Van trainen op actie naar vervolgactie 

Bij trainingen ook veel aandacht besteden aan vervolgacties in je vormen. Niet maar een actie. Te veel wordt er een actie uitgevoerd en valt de speler stil. Ook tijdens de wedstrijd. Ze verdedigen een actie en gaan dan de bal nakijken. De bal is continu in beweging in de wedstrijd dus houdt dat ook aan in je trainingen. Op die manier gaan ze het in wedstrijden beter herkennen. Ben niet bang om een oefening of vorm aan te passen op een training. Je kunt snel genoeg zien of het een verbetering is. Ga ook een keer kijken bij een hoger of lager team. Misschien zijn daar nog leuke vormen die je ook kunt gebruiken. Een effectieve coach leert van iedereen.

Beloon de groei van individuele spelers

Zorg voor meer balacties. Gebruik bijvoorbeeld counteropties, twee ballen of doorschuiven in andere rol. Zorg dat ze continu bezig zijn met meerdere dingen. Continu schakelen. Coach daarbij niet de oefenvorm, maar de spelers. Kijk hoe een speler de vorm uitvoert en geef gericht hulp waar die speler de volgende ronde van de oefening op kan letten. Geef ook complimenten, niet alleen maar feedback. Niet alleen aan de beste spelers. Maar let op groeisprongen van individuele spelers. "Hey, vorige week lukte dit nog niet, nu wel zie ik, goed gedaan!" Blijf ontdekken wat spelers uniek maakt in hun karakter en probeer ze daarin te ontmoeten om de connectie te blijven vinden.

Jimmy gaf een treffend voorbeeld over hooghouden trainen en daarop belonen. Als je elke week een Snickers beloofd aan de speler die het meeste kan hooghouden. Dan wint elke keer dezelfde. Als je zegt "Wie heeft de grootste verbetering deze week?" gaat het niet meer over de anderen, maar over eigen gedrag verbeteren. Deze denkwijze kun je als leider of trainer op veel onderdelen van een training inzetten. Dit omdat de jeugd vaak al  sterk naar de ander is georiënteerd en het vertrouwen  hierdoor niet groeit.

Is selecteren op jonge leeftijd zinvol?

Bij profclubs speel je altijd met jongens die net zo goed als jij zijn. Dat is bij amateurclubs heel anders. Er wordt gezegd. “Met de beste tegen de beste.” Bij selectieteams waar prestige belangrijker is, is dit belangrijk. Een betere speler zal naar BVO gaan als deze te weinig uitdaging krijgt. BVO is betaald voetbalorganisatie ;-). Wittenhorst heeft een visie die anders is dan van profclubs. Het Technisch Beleidsplan van Wittenhorst komt ter sprake. T/m JO10 wordt er niet geselecteerd door Wittenhorst. Dit betekend dat bijvoorbeeld in een JO10-1 niet de betere spelers ingedeeld zijn ten opzichte van een JO10-2. Wittenhorst heeft heel bewust gekozen voor gelijke teams. De breedte in gaan. Je geeft hierdoor veel meer aandacht aan iedereen.

Vanuit de zaal wordt aangegeven dat die visie bij betere spelers als lastig ervaren wordt. Ze gaan individualistischer spelen en zijn sneller afgeleid. Twee trainers waren zelfs van mening dat ze af lijken te vlakken in ontwikkeling van techniek. Beide zagen wel ontwikkelingen op andere vaardigheden zoals spelinzicht. De minder goede spelers komen wel meer mee in deze visie en hebben ook meer plezier. Deze visie van Wittenhorst creëert wel een boven- en ondergroep. Hoe blijf je die uitdagen? Hoe zorg je ervoor dat de ondergroep meekomt? En hoe je bovengroep enthousiast. Wittenhorst heeft bijvoorbeeld hiervoor “meetrainen bij hogere teams”. Het is een beloning voor spelers die veel groei laten zien in een team. Iedereen leek het er over eens, ook hierin zijn voor en tegens. 

Een tactiek of methode is nooit af

Praat met elkaar over de tactiek of je eigen gedrag als leider of trainer, maar ook als club was het advies. Als coach geef je spelers handvatten mee, maar reflecteer ook op je eigen gedrag. Blijf met elkaar in discussie gaan en dingen uitproberen. Een tactiek of methode is nooit af. Betere coaches leiden betere spelers op. Een club kan hier zeker in helpen door workshops of cursussen. Zoals de curcussen JVTC of Pupillentrainer van de KNVB. Belangrijkste voor beide heren is en blijft. Plezier in voetbal blijven hebben. Altijd.

Technische Zaken neemt direct actie

Ook de Technische Zaken commissie van Wittenhorst was erg enthousiast na de workshop en heeft direct actie ondernomen. In de TZ commissie wordt er geëvalueerd en daarbij meegenomen in de evaluatie naar komend seizoen:

• Hoe gaan we verder met niet-selecteren voor na seizoen 2022-2023.
• Hoe kunnen we nog beter vanuit de selectie teams de recreatieve teams ondersteunen in coaching.
• Twee jaarlijks organiseren van een coach workshop voor kader (evt onderbouw apart).
• Hoe gaan we sturing geven per team aan rolduidelijkheid tussen trainer/ass trainer/leider als het gaat om coaching
• Hoe elk team aanmoedigen om voorafgaande competitie per team afspraken te maken door spelers zelf met een eenvoudig waarderingsststeem (verhogen betrokkenheid spelers).